Bijlage 1 Overzicht manieren waarop lokaal eigendom vormgegeven kan worden
Vormen lokaal eigendom
De lokale omgeving kan op verschillende manieren lokaal eigendom realiseren in een hernieuwbaar energieproject. De omgeving kan bijvoorbeeld door een gezamenlijke investering zonnepanelen of windturbines aanschaffen en (laten) installeren. In dat geval is de omgeving die de zonnepanelen of windturbines heeft gekocht ook de direct eigenaar. Dan is sprake van collectief lokaal eigendom.
Naast het zelf eigendom verwerven in een hernieuwbaar energieproject, kan er ook voor worden gekozen om een rechtspersoon zoals een vereniging, coöperatie of besloten vennootschap op te richten die het eigendom verwerft. Vervolgens kan de lokale omgeving participeren in die rechtspersoon. Ook kan de lokale omgeving met een initiatief een samenwerkingsverband met een al bestaande (belangen)organisatie aangaan. Die organisatie kan de lokale omgeving ondersteunen bij de realisatie van het lokaal eigendom.
Vereniging, coöperatie of besloten vennootschap
Er zijn verschillende soorten rechtspersonen, zoals de besloten vennootschap (bv), stichting, vereniging en (als bijzonder type vereniging) de coöperatie. De rechtspersoon wordt juridisch gezien eigenaar van het hernieuwbare energieproject (denk aan de zonnepanelen of windturbines). De lokale omgeving kan zo’n vereniging, coöperatie of besloten vennootschap zelfstandig of in samenwerking met een energiemaatschappij of andere marktpartij oprichten.
Als lid (bij een vereniging of coöperatie) of als aandeelhouder (bij een besloten vennootschap) kan de lokale omgeving zeggenschap (stemrecht) uitoefenen in de algemene ledenvergadering of de aandeelhoudersvergadering.
Elke rechtspersoon heeft zijn eigen kenmerken. Voor het bepalen van de meest geschikte rechtspersoon is het van belang om een aantal kenmerken in overweging te nemen.
De stichting
Een stichting is een rechtspersoon zonder leden. Een stichting wordt opgericht om een gemeenschappelijk doel na te streven. Het is de stichting niet verboden om winst te maken, maar de stichting mag die winst niet uitkeren aan de oprichters of anderen, tenzij de uitkering aan die anderen een ideëel of sociaal doel heeft.
Het oprichten van een stichting ligt in deze context niet voor de hand omdat de stichting geen leden of aandeelhouders kent, maar alleen een bestuur en mogelijk ook een raad van toezicht. De stichting biedt zodoende niet de meest geschikte structuur om omwonenden te laten meedenken en meebeslissen over het energieproject.
De vereniging
Een vereniging is een rechtspersoon met leden. Ook het oprichten van een vereniging ligt minder voor de hand omdat een vereniging geen winst onder haar leden kan verdelen. Een verenigingslid heeft dus wel stemrecht, maar geen mogelijkheid om mee te delen in de winst.
De coöperatie
De coöperatie is een bijzonder type vereniging waarin minimaal twee personen samenwerken. De coöperatie mag, anders dan de vereniging, wél winst onder haar leden verdelen. De meeste energiecooperaties hebben in hun statuten opgenomen dat winstuitkeringen aan de leden beperkt is en dat de gemaakte winsten terugvloeien naar de lokale gemeenschap. In de statuten van de coöperatie kan worden bepaald of, en aan wie, een lid zijn lidmaatschap kan overdragen. Op die manier kan de kring van mogelijke leden worden afgebakend. Elk lid van de coöperatie heeft in principe één stem in de algemene ledenvergadering. Dat is een verschil met de besloten vennootschap (zie hierna), waar geldt dat hoe meer aandelen een aandeelhouder heeft, hoe meer stemrechten diegene kan uitoefenen. De meeste energiecoöperaties in Nederland onderschrijven de internationale coöperatieve principes, zoals verwoord in het charter van EnergieSamen, de koepelcoöperatie van energiecoöperaties in Nederland.
De besloten vennootschap
De besloten vennootschap (bv) is een rechtspersoon die alleen of samen met anderen kan worden opgericht. De winst van de bv wordt verdeeld over de aandeelhouders (dividend). De bv heeft de volgende kenmerken:
- De aandeelhouders hebben in principe naar rato van hun aandelen stemrecht in de aandeelhoudersvergadering.
- De winst kan niet zomaar aan de leden worden uitgekeerd. Het bestuur moet namelijk eerst toetsen of de dividenduitkering geen schuldeisers benadeelt.
- Aandelen moeten altijd worden overgedragen bij notariële akte.
Welke kenmerken heeft de lokale omgeving?
In het Klimaatakkoord is niet afgesproken wat de lokale omgeving precies inhoudt en wat er precies toe gerekend kan worden. In de praktijk werken ontwikkelaars vaak met kringen bewoners of bedrijven die op een bepaalde afstand van het project wonen of werken (gebiedscirkels van direct en indirect omwonenden) , waarbij dat gebied meerdere gemeentegrenzen kan omvatten. Voor het (samen met een marktpartij) oprichten van een rechtspersoon moet een bepaalde mate van kennis en kunde in de lokale omgeving aanwezig zijn. Ook moet er bereidheid in de omgeving zijn om actief betrokken te zijn bij het hernieuwbaar energieproject en hierin (financieel) bij te dragen en mee te beslissen. Hier horen ook risico’s bij.
Waar moet aan worden voldaan om lokaal eigendom te laten slagen?
- Uitgifte van obligaties moet plaatsvinden conform de regels over het uitbrengen van een prospectus.
- Er is kennis en kunde en voldoende interesse in de lokale omgeving om het project (al dan niet samen met een marktpartij) te realiseren en te onderhouden;
- Er moet voldoende bereidheid en financiële draagkracht zijn in de lokale omgeving om mee te investeren in het project;
- In geval van samenwerking met een commerciële partij (50% lokaal eigendom) moeten er goede afspraken gemaakt worden over die samenwerking en vastgelegd in een SOK (samenwerkingsovereenkomst), waarbij ook afspraken gemaakt worden over ofwel gelijkwaardige samenwerking vanaf de allereerste start van het project, danwel over het moment van toetreding en de vergoedingen die daarbij betaald moeten worden voor de investeringen en risico’s die de commerciële partij tot het moment van toetreding heeft gedaan;
Wat zijn de voor- en nadelen voor de lokale omgeving?
Voordelen
- Zeggenschap voor de omgeving, bij coöperatief lokaal eigendom via rechtspersoon ook als men niet zelf geïnvesteerd heeft;
- Actieve deelname en betrokkenheid van de lokale omgeving;
- De lokale omgeving kan meeprofiteren;
- Mogelijkheid om stroom te leveren tegen kostprijs+model (Local4Local);
- De lokale omgeving kiest zelf wat (met het eigen deel) van de winst gebeurt;
- Indien sprake is van grote lokale deelname en betrokkenheid kan sprake zijn van grotere financiële armslag en grotere mate van risicospreiding;
- Mocht de rechtspersoon failliet gaan, dan wordt het privévermogen van de deelnemers niet geraakt.
Nadelen
- Lokaal eigendom verweven betekent financiële risico’s nemen;
- De juiste kennis en kunde is nodig om het hernieuwbare energieproject rendabel te maken en te houden.